Aos poucos, pero cada vez menos poucos, Xesús Rábade vainos dando o que quita de si: Mentres a herba medra, este rubro convertido en algo máis que un título: unha maneira demorada de entender a creación literaria: pautada, inorde, coma un tempo musical: sen présa nin pouso. Isto é o último que lle saiu das mans, dunha obra -a súa- xa ampla e lucida, do poeta e narrador que foi poñendo en medas un laborío de alto fuste nas nosas letras.
Mentres a herba medra vén a ser un relato memorioso, onde o protagonista non é o autor e narrador, nin a historia, nin a memoria, nin a confesión: o protagonista é o relato mesmo. A biografía do relato. A vida da ficción á que se volve, ducias de veces, na escritura. Iso é o que importa. Máis que o autor-narrador, agonista omnipresente, sapiencial, hipocondríaco, un chisco apodíctico e tallante, poderosamente lírico. Importa menos o que o libro ten de relato de aprendizaxe, de paideia, de didascalia, o que ten de axuste de contas, o que ten de historia vivida e inventada, todas as caras do pasado, e do presente, cinguidas por unha cenefa nostálxica, que tiña que vir a dar a esa lagoa á que chamamos elexía, ou outro nome carencial.
Poesía e relato
Trátase dunha mesma poética expresada en forma distinta: a retracción poemática e a auga abirtada do parágrafo. Son outras fluenzas, pero o correlato é o mesmo: primeiro a poesía e logo a prosa. Esta historia de hoxe –que se abre e que se pecha co "ritornello", ou "refrán", Mentras a herba medra, vén precedida de dous poemarios que inciden nela, a saber: Os anos da memoria, verdadeira diacronía, e o tan entrañable Os dedos dos loureiros. Presenza de autor único en dúas frontes. Trasfega do verso á prosa dun manantío común, ao mesmo tempo: isócronos. Non é a primeira vez que isto sucede así. Máis: a maioría das narracións de Rábade saen de cada un dos seus libros de poemas (de onde proveñen tantos metricismos sintácticos deixados aposta). Falamos da constatación dunha reciprocidade -verso e prosa- que adoita a creación literaria -poema e relato- nun mesmo autor. Na poesía, a primeira iluminación faina a palabra. Basta con iso, ou case. Na novela, sábese, o primeiro é a disposición das cousas no seu sitio, un sitio para cada cousa: unha topografía. Só despois virán as palabras, e a novela, se vén.
Tampouco non é esta a única ocasión na que un personaxe fictivo -autor e narrador- nas historias dun Suso Rábade -tamén fictivo- se fai chamar Miguel.
-¿Por que os libros non falan como se fala?. As palabras, o fraseo, a linguaxe teñen que vir ao seu. É de agradecer que alguén nos devolva o significado recto das palabras. (A teima de Fole: "a fala é o que se fala"). Atinar coas palabras precisas cando a literatura galega se está a converter -estámola convertendo- nun mal dicionario de sinónimos ou de palabras -e ideas- afíns. A afinidade, a contigüidade, están aí, pero non é o mesmo. Verbas tales como 'faterna', 'disterar', 'nórniga', que acabamos de ler como recén nacidas e que non comparecen nos repertorios léxicos ao uso, serán fatalmente abolidas. Entretanto se reza na solaina de Os eidos: "As verbas diste libro son verdade nas terras outas e soias do Caurel. Nelas, pra non mancar as cousas, soio as nombro ou déixoas ir dun movemento seu, acostumado e natural".
O decoro da lingua, e o seu primor, é o máis admirable desta historia, desta herba que non axeou.
O lugar do canto
O espazo fundacional de toda a poética de Rábade, exprésese como se exprese, é un lugar -chámese como se chame, anque non é igual- que aparece sempre, e ao que sempre se volve para recuperar os limos obstinados do fondo. O lugar onde o home se fixo poeta, e no que a primordio sentiu a intimidade do mundo; onde un se sente -ten escrito Brines- posuidor "da suprema sinxeleza da inmortalidade e da inocencia".
Para ese beau voyage, o autor, escribiu este libro: para "envellecer con algo de memoria, / e algunha claridade".
